3 Maja, czyli dzieje Piotrkowa w nazwie ulicy zaklęte

Niedziela, 03 maja 20201
Aleja 3 Maja, wiodąca do Parku im. ks. J. Poniatowskiego to jedna z bardziej urokliwych piotrkowskich ulic. Została tak nazwana dla uczczenia 198. rocznicy uchwalenia pierwszej konstytucji w Europie. O jej dziejach od czasów, kiedy była główną i najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta i nosiła nazwę Alei Aleksandryjskiej oraz piotrkowianach zaangażowanych w tworzenie pierwszej polskiej ustawy zasadniczej, przeczytacie w książce Pawła Kendry "Znam takie miejsca… Gawędy o ulicach i placach Piotrkowa Trybunalskiego”.

Ładuję galerię...

Aleja powstała w 1873 r. według projektu warszawskiego budowniczego Konstantego Sługockiego. Plany związane z zagospodarowanie tej części miasta i wytyczeniem nowej ulicy powstały jednak wcześniej, bo w 1865 r. Przyczyn takich działań upatrywać należy w pożarze, który zniszczył południową część miasta. Ulica początkowo została tylko wyżwirowana. Z czasem, gdy powstały już okazałe kamienice, a nawet pałace, nawierzchnia została wybrukowana w 1921. Związane było to z tym, że Aleja Aleksandryjska nazywana później aleja Szkolną, dość szybko stała się główną i reprezentacyjną ulicą miasta, która konkurować mogła z dotychczasową pierwsza ulicą miasta, jaka przez długi czas pozostawała dzisiejsza ulica Słowackiego.

 

Nawet nieco zaniedbane dziś secesyjne kamienice wybudowane tu na przełomie XIX i XX w. cieszą oczy przechodniów udających się w stronę utworzonego w 1916 r. parku miejskiego. Szybko stała się ulubionym miejscem spacerów i przechadzek piotrkowian, którzy wybierali tą ulicę ze względów czysto praktycznych. Osłonięta od zachodu wysokimi kamienicami doskonale chroniła przed zachodnimi wiatrami. To właśnie m.in. z myślą o osobach korzystających z uroków spacerów posadzono drzewa tworzące zielony szpaler po obydwu stronach drogi. Być może stąd wziął się pomysł nazwania ulicy aleją?

 

Zmieniały się okoliczności, władza nad Piotrkowem przechodziła z rąk do rąk, ale część nazwy „aleja” pozostawała bez zmian. Tak było w okresie gubernialnym i podczas I wojny światowej gdy w 1917 r. po raz pierwszy nadano nazwę na 3 Maja. Tak było w latach niemieckiej okupacji gdy spacerować można było po Lindenalle, a następnie w okresie PRL-u, kiedy to upamiętniono prezydenta państwa Bolesława Bieruta i to jeszcze za jego życia. Sam uhonorowany agent NKWD nie cieszył się zbyt długo z tego powodu gdyż zmarł cztery lata po zmianie nazwy ulicy, która mimo to utrzymała się do kolejnego okresu przełomu jakim była transformacja przełomu lat 80. i 90.

 

Jako ciekawostkę uznać można fakt, że zmiana nazwy na używaną obecnie, a odwołującą się do Konstytucji 3 Maja, podjęta została 28 lutego 1989 roku na IV sesji Miejskiej Rady Narodowej. Stosowną uchwałę oznaczoną numerem IV/30/89 podjęła w tej sprawie Miejska Rada Narodowa, w której najliczniej klubu reprezentowany był Klubu Radnych PZPR. Nowa nazwa oficjalnie wprowadzona została jednak od 3 maja 1989 r. co miało być formą upamiętnienia 198. rocznicy uchwalenia pierwszej polskiej ustawy zasadniczej.

 

Funkcjonowanie takiej nazwy ma jednak uzasadnienie historyczne nie tylko z uwagi na powrót do wcześniej używanej nazwy. Jeśli bowiem bliżej przyjrzymy się dziejom Piotrkowa, to nie tylko okaże się, że przedstawiciele mieszczan piotrkowskich jako jedni z pierwszych zaprzysięgli wierność postanowieniom ustawy majowej z 1791 r. Wydarzenia rozegrały się 24 czerwca 1791 r. na piotrkowskim ratuszu.

 

Niewiele osób ma świadomość tego, że nie byłoby Konstytucji 3 Maja w znanym obecnie kształcie gdyby nie zapał i praca dwóch piotrkowian: Tomasza Maruszewskiego i Józefa Pawlikowskiego.

 

Maruszewski współpracował z Hugonem Kołłątajem na rzecz przyznania praw miastom. W wyniku nacisku mieszczan 18 kwietnia 1791 r. sejm przyjął Ustawę o miastach królewskich, która łączona została następnie do konstytucji 3 Maja jako tzw. prawo kwietniowe. Z inicjatywy T. Maruszewskiego na zebraniu w Piotrkowie wysunięto postulat, aby przedstawiciele mieszczan weszli do Komisji Edukacji Narodowej, Komisji Wojskowej, a także brali udział w pracach nad powstaniem banku narodowego, zakładaniem fabryk i opracowywaniem praw. Uchwalenie ustawy o miastach otworzyło mieszczanom możliwość wysyłania swych przedstawicieli na obrady sejmu. Wyborom plenipotentów towarzyszyło spisywanie dezyderatów mieszkańców miast. W ich formułowaniu. aktywny udział brał właśnie Tomasz Maruszewski.

 

Drugim orędownikiem Konstytucji 3 Maja był pochodzący z Rozprzy ale związany z miastem, absolwent kolegium pijarskiego Józef Pawlikowski. Działalności publicystyczną rozpoczął ogłaszając anonimowo pracę „O poddanych polskich” , a następnie też „Myśli polityczne dola Polski”. Domagał się wejścia mieszczan do sejmu, reformy sądownictwa, wojskowości, szkolnictwa i poprawy bytu chłopów, mieszczan i Żydów. W publikacji „O włościanach”, domagał się wolności osobistej dla chłopów. Wiele postulatów stawianych przez Pawlikowskiego znalazło odbicie w pracach Sejmu Wielkiego.

 

Warto wspomnieć również, że z obozem reform związał się Stanisław Małachowski, który pełnił w 1774 r. funkcję marszałka Trybunału Koronnego. Prawość charakteru i autorytet, a także znaczny majątek, wpływały na to, że w 1788 r. został wybrany marszałkiem sejmu czteroletniego. Popierał dążenia mieszczan do rozszerzenia ich praw politycznych, Stanisław Małachowski brał udział w tajnych przygotowaniach oraz uchwaleniu Konstytucji 3 Maja.

 

Dość luźne relacje z Piotrkowem łączyły też kolejnego orędownika uchwalenia Konstytucji 3 Maja - Tomasza Ostrowskiego. Odegrał on istotną rolę w zbliżeniu króla ze stronnictwem patriotycznym. Jako jeden z pierwszych ogłosił przyjęcie prawa miejskiego w należących do niego dobrach ujezdzkich, których właścicielem został w 1786 r. Nieopodal Piotrkowa, w pobliżu ujścia Wolbórki do Pilicy wybudował zakłady hutnicze, a powstała w ten sposób osada stała się zaczątkiem Tomaszowa Mazowieckiego.

 

Tradycje 3 Maja, pomimo utraty niepodległości, pozostały żywe w XIX w. Kolejne rocznice potajemnie obchodzone były w szkołach, kościołach oraz urządzanych z tej okazji spotkaniach. Śladem tamtych dni pozostaje nie tylko nazwa alei ale też tablica wmurowana w ścianę zegarowej wieży kościoła bernardynów z okazji uroczystych obchodów125 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w 1916 r., które stały się czynnikiem konsolidującym nie tylko lokalną społeczność w walce o niepodległość.

 

Dziś w alejach 3 Maja na próżno byłoby szukać tablic upamiętniających osoby związane z uchwaleniem Konstytucji 1791 r. Wybierając się nawet na krótki spacer, warto odszukać tablice upamiętniające inne wybitne postacie związane z Piotrkowem do których należą: Felicjan Kępiński, Mieczysław i Zofia Meyerowie, Irena Sendler czy Zygmunt Tenenbaum.

 

Więcej wiadomości o dziejach Piotrkowa zaklętych w nazwach ulic znaleźć można w wydanej w 2017 r. książce pt.: „Znam takie miejsca… Gawędy o ulicach i placach Piotrkowa Trybunalskiego”

 

Książka stanowi subiektywny wybór miejsc, których nazwy są pochodnymi ważnych dla miasta wydarzeń, a także nazwisk zasłużonych osób zgromadzone przez Pawła Kendrę pracownika piotrkowskiego Muzeum. Uzupełnieniem publikacji jest sporządzony przez Agnieszkę Bednarską-Smugę – bibliotekarza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piotrkowie, wykaz nazw ulic, placów, skwerów i rond, opracowany zgodnie z danymi z dnia 1 września 2017 r., a także indeks uwzględniających pochodzenie poszczególnych nazw.

 

Publikacja wydana została przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Piotrkowie Trybunalskim przy współpracy z Muzeum Historii Polski w Warszawie oraz dzięki wsparciu finansowemu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

 

POLECAMY


Zainteresował temat?

4

0


Komentarze (1)

Zaloguj się: FacebookGoogleKonto ePiotrkow.pl
loading
Portal epiotrkow.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść wypowiedzi zamieszczanych przez użytkowników. Osoby komentujące czynią to na swoją odpowiedzialność karną lub cywilną.

reklama

Materiał KWW Z SERCEM DLA PIOTRKOWA

reklama

Społeczność

Doceniamy za wyłączenie AdBlocka na naszym portalu. Postaramy się, aby reklamy nie zakłócały przeglądania strony. Jeśli jakaś reklama lub umiejscowienie jej spowoduje dyskomfort prosimy, poinformuj nas o tym!

Życzymy miłego przeglądania naszej strony!

zamknij komunikat